Geen vaarwel vandaag

Wat verstaat men onder een familieroman? Een kort onderzoek leverde vijf definities op waarvan de navolgende de bondigste is: “Het episch genre waarbij de schrijver het wel en wee beschrijft van een gezin of familie gedurende enkele generaties.” Duidelijk. Geen vaarwel vandaag van Daan Heerma van Voss (1986) wordt aangeprezen als ‘een grootse familieroman over uitzwaaien en verwelkomen, over een gezin dat aan de vooravond staat van ingrijpende beslissingen die veel te lang uit de weg zijn gegaan.’

Eerdere boeken van deze auteur en historicus werden genomineerd voor verschillende literaire prijzen en vertaald in het Engels, Chinees, Duits, Zweeds, Spaans, Pools en Russisch. Het was voor mij de hoogste tijd om eindelijk iets van hem te gaan lezen. Geen idee waarom dat niet eerder is gebeurd. Vol verwachting klopte mijn lezershart toen ik de eerste bladzijde opsloeg. Bingo! Meteen raak.  “Deze kennismaking zal kort zijn. Kort, maar noodzakelijk, zoals dat gaat met waarschuwingen. In dit hoofdstuk gaat al iemand dood. En die ultieme versnelling zal meerdere levens in een stroomversnelling brengen.”

De overledene is Oskar van Bohemen, erfgenaam van een verdwenen fortuin en vader van drie kinderen. Onverwacht gestorven zonder dat hij van iemand afscheid heeft kunnen nemen. In het dagelijkse leven was hij voor zijn ex-vrouw, zijn twee dochters en zoon de eeuwige afwezige, maar na zijn dood is hij alomtegenwoordig. Oskar heeft jarenlang belangrijke functies gehad in de Nederlandse filmwereld en Hollywood. Maanden was hij niet thuis. Over zijn werk sprak hij nauwelijks. Zijn vrouw Elise vraagt zich nog steeds af of Oscar in Amerika een minnares had.

Zoon Moor is een bohemien, dochter Catelijn studeert in New York en Tessel, de oudste heeft veel succes met haar debuutroman. Een volgend boek stelt haar voor veel problemen. Ze houdt zich vooral bezig met de rol van ‘de alwetende’: schrijver of God? Voor de kinderen is de kans op verzoening of confrontatie met hun vader voorgoed voorbij. Ze moeten het doen met de herinneringen, de spullen die hij heeft achtergelaten en de geheimen die onverwacht naar de oppervlakte komen. Hoe neem je afscheid van iemand die je eigenlijk nauwelijks hebt gekend? Zijn overlijden heeft bij ieder van hen iets in beweging gezet. Het voelt alsof zij voor het eerst met hem kennismaken.

Heerma van Voss heeft een heldere verteltrant met leuke taalvondsten en onderkoelde humor. De personages zijn realistisch en overtuigend. In de dialogen zijn ze herkenbaar aan hun specifieke taalgebruik. We reizen met hen terug naar het verleden en ontdekken zo de lijnen naar het heden. Er gebeurt veel herkenbaars in deze familieroman, zoals het ontruimen van het ouderlijk huis, bezoek aan de notaris en het definitieve afscheid bij het strooien van de as van Oskar.  De schrijver stelt zichzelf via zogenaamde intermezzo’s op als de alwetende en beziet zo de levens van zijn romanfiguren. Een interessante benaderingswijze.

De opbouw van het verhaal heeft een mysterieuze ondertoon, iets ongrijpbaars. Regelmatig had het gevoel dat ik iets miste, maar kreeg er geen grip op. Dat verhoogt de spanningsboog, want hoe loopt dit af? Gaat ieder zijn eigen weg of is er sprake van een vorm van hereniging? Geen vaarwel vandaag is voor mij een van de mooiste en belangrijkste boeken van 2023.

“Het was duidelijk wat Oskar te doen stond: dit vasthouden. Wat hem niet duidelijk was hoe zoiets moest. De gelukkige beginjaren, in dat ruime huis, toen ging dat vanzelf. De kinderen. Het gelach, het gehuil, het leven. Maar het was alsof hij werd ingehaald, elk jaar slonk de voorsprong.”