Finse dagen

Op de dag dat Finse dagen van Herman Koch verscheen, stond er al een recensie van Jeroen Vullings in Elsevier Weekblad. Nee Daan, niet lezen! Toch wierp ik er stiekem een blik op. Gelukkig had ik genoeg zelfbeheersing en begon min of meer onbevangen aan het eerste hoofdstuk.

Mijn beeld van Herman Koch wordt bepaald door Jiskefet en door zijn bestsellers. Een beeld vol schijnbare tegenstellingen: valt zijn absurdistische humor wel te rijmen met zijn schitterende boeken? Zeker. Zijn nieuwste, voor ‘negentig procent autobiografische’ roman bewijst dit. Hij schrijft met veel gevoel en cynisme over zijn jeugd, ouders, middelbare school en zijn harststocht voor motorfietsen. Hij weet op jonge leeftijd al dat schrijver wordt.

Zijn levensverhaal heeft geen plot, maar wel een meanderende spanningsboog die verrassend eindigt. De personages worden aangeduid met hun ware naam. De schrijver heeft enige fictieve elementen aan zijn geschiedenis heeft toegevoegd. Zoals vermoedelijk Aalto, een tragische, homoseksuele Finse dichter.

Voorjaar 1973 werd Koch ontboden bij de rector, die hem vanwege zijn slechte rapportcijfers onomwonden afraadde eindexamen te doen. Dat zou het slagingspercentage van de school nodeloos drukken. In die tijd was het door extra hard te studeren gedurende het laatste schoolkwartaal vaak mogelijk om alsnog te slagen. Een half jaar later, kort na de dood van zijn moeder, vertrekt Koch naar Finland. Hij heeft een baantje gevonden op een eenzame boerderij dicht bij de Russische grens.

Leeftijdgenoten gaan naar de druivenpluk in Frankrijk of naar de kibboets in Israël. Dat is niets voor Koch. ’Ik ben geen hippie!’ Hij zoekt de eenzaamheid, wil werken met zijn handen en zoekt roekeloos het gevaar op: onverantwoord scheuren met een tractor, afgezaagde bomen verslepen, met spiritus aangelengde limonade drinken, maar ook minder opwindende zaken als koeien melken en dansen op het dorpsfeest. Hij breekt een duim, kneust een rib, werkt bij zevenentwintig graden vorst en beleeft in de zomer heimelijke genoegens aan het perfect ploegen van een akker.

De schrijver kijkt jaren later terug naar de persoon die hij toen was. Op foto’s ziet hij een onbekende, slungelige jongen. Hij kan zich wel verplaatsen in zijn gedachtewereld in dat bijzondere halfjaar, dat hem vormde voor zijn verdere leven. Aldoende leerde hij de moeilijke Finse taal en ontdekt nu dat hij die is vergeten. Slechts twee woorden zijn hem bijgebleven: ”Äiiti kuollut”, moeder is dood.

Als hij later vertelt over zijn belevenissen in Finland reageren zijn toehoorders vaak met een besmuikte blik. Dat kan toch niet waar zijn dat hij dat allemaal heeft meegemaakt? Hij is er het type helemaal niet voor. Men neemt hem niet serieus. Hij zal er heel wat bij hebben gefantaseerd. Koch trok altijd een grijns bij het onmogelijke verhaal van een ‘oom met een blotebillengezicht’ die aan de Birmaspoorlijn werkte en bij zijn ontsnapping eigenhandig twee Jappen de keel zou hebben doorgesneden. Die oom? Uitgesloten.

Hij reist in 2020 naar Helsinki voor een bezoek bij zijn Finse uitgevers. Koch is ook in Finland een geliefde auteur. In Finse dagen herkende ik veel en begrijp daardoor beter die in zichzelf gekeerde jongen die later succesvolle boeken zou schrijven en zijn komisch talent uitvierde in Jiskefet.

De jonge Herman weet dat zijn vader een buitenechtelijke relatie heeft. Hij is samen met zijn moeder als zij die vrouw op een dag voor een etalage zien staan. Een oudere dame in een sleetse bontjas! Een vreemde verrassing. Een weduwe?

“Ik was dertien en vaak dacht ik dezelfde dingen die volwassen mensen dachten, alleen keek ik er wel voor uit om dit al te duidelijk te laten merken.”

‘Een indringende roman over rouw, volwassen worden en over wat je woorden moet geven en wat beter verzwegen kan blijven ‘.  

Ik heb ervan genoten.