Bittere tijden

Of het een impulsieve aankoop was kan ik mij niet herinneren. Als negentienjarige jongeling kocht bij Langeveld & de Rooy (destijds in de Tesselse volksmond ‘De Boekhandel”) de roman De stad en de honden van de Peruaanse schrijver en Nobelprijswinnaar Mario Vargas Llosa (1936). Het was zijn debuut en een internationaal succes.

Het verhaal gaat over jongens die op een militair internaat zitten in Lima en elkaar met gewelddadige machtspelletjes het leven zuur maken. Ik vond het een moeilijk en lastig boek. Veel verwikkelingen en onuitspreekbare Spaanse familienamen. Toch is het mij m’n leven lang bijgebleven. Het exemplaar raakte vergeeld, kromgetrokken en ik heb het daarom onlangs weggedaan.

Beetje dom natuurlijk, vooral omdat ik nu Bittere tijden de nieuwe roman van Llosa heb gelezen. Militairen, revoluties en machtswisselingen zijn de belangrijkste thema’s. Centraal staat een staatsgreep in Guatemala in de jaren vijftig, een Midden-Amerikaans land met slechts drie miljoen inwoners. De Amerikanen vrezen een communistische coupe en doen er alles aan om dit te voorkomen. Via de CIA en hun ambassades, die zoals gebruikelijk achter de schermen opereren.

Llosa verweeft werkelijkheid en fictie magistraal. Hij voert bestaande personages op die naadloos aansluiten bij de bedachte karakters die de schrijver als van zelfsprekend in de historische gebeurtenissen plaatst. Zoals de schaamteloze, ordinaire geheim agent Johnny Abbes García, die gewetenloos èn met humor partijen en personen tegen elkaar opzet. Zelfs wrede dictators krijgen van Llosa een menselijk kantje. Want ze zijn toch altijd lief voor kinderen en dieren, maar mishandelen meedogenloos hun slachtoffers.

Het land gaat van burgeroorlog naar burgeroorlog, waarbij honderdduizenden omkomen. Veel critici beschouwen Bittere tijden als het beste boek van deze productieve schrijver. Het sluit het prachtig aan bij de Stad en honden en verbindt daardoor voor mij onverwachts heden en verleden.

“ Ze gingen naar een western in Cine Variedades, films waar de gringo dol op was. Het was een trage film, met de mooie Ava Gardner en veel schietpartijen. Na afloop gingen ze eten in een klein Italiaans restaurant. Ze dronken een glas rum, en daarbij was Abbes García zo onvoorzichtig om Mike voor te stellen om de avond af te sluiten in een bordeel. Het gezicht van Mike werd vuurrood.”

Winterbijen een roman van de Duitse schrijver Norbert Scheuer heeft ook lijntjes naar mijn jeugd. Het verhaal speelt in de Eifel waar ik ooit met mijn ouders en later met mijn kinderen heb gekampeerd. De beelden van het prachtige landschap staan scherp in mijn geheugen.

Egidius Arimond is een zonderlinge man, die in het oorlogsjaar 1944 in groot gevaar verkeert. Niet alleen vanwege zijn epileptische aanvallen, maar omdat hij Joodse vluchtelingen over de grens naar België smokkelt. Behalve leraar Latijn is hij ook imker en gebruikt op zijn smokkelroute omgebouwde bijenkasten waarin precies één persoon kan worden verborgen.

Het eind van de Tweede Wereldoorlog nadert. De geallieerden komen dichterbij. Hun bombardemeten zijn genadeloos. De bezetter slaat keihard terug. Egidius wordt opgepakt, maar weet te overleven. Dankzij zijn bijen, literatuur en vrouwen. Hij heeft nota bene een affaire met de echtgenote van een hooggeplaatste nazi.

Het verhaal is gebaseerd op een waargebeurde geschiedenis. De in Duitsland populaire auteur kreeg een pakketje dagboekfragmenten in handen die hij gebruikte voor deze roman. Elk hoofdstuk, slechts een of twee pagina’s lang, is een bewerking van zo’n fragment. Helder en zakelijk genoteerd, terwijl het wel over grote gebeurtenissen en heftige emoties gaat. Dat komt bij mij extra hard aan.

“Ik ga het meisje over de koninginnen vertellen, over het zwermen van de bijen, zal haar geruststellen en zeggen dat ze niet bang hoeft te zijn als de bijen naar haar toe vliegen; ze willen haar alleen maar beschermen.”
.